Çoğumuzun sıklıkla gittiği tiyatro nedir gelin detaylı bir şekilde inceleyelim; Gündelik hayatlarımızda yaşadığımız, karşılaştığımız olayları sahnede oyun olarak sergileyebilmek için yazılan eserlere tiyatro denir. Tiyatro, yazılı bir oyunu sahneye koymaya, onu seyircilere göstermeye dayalı bir sanat türüdür. Tiyatro alanında ortaya konan edebi eserler de göstermeye dayalıdır. Dramatik edebiyat, drama gibi sözler de tiyatro anlamına gelmektedir. Türkçe’de tiyatro kelimesi sahne eseri, sahne eserlerini oynama sanatı ve sahne eserlerinin oynandığı bina anlamında da kullanılmaktadır.
Tiyatro, senaryoda yazılı olan olayları dekorlar ve kişiler yardımıyla günlük hayatta olduğu gibi gözler önünde sergiler. Bunun için hem kulağa hem de göze hitap eden güzel sanatlardan yararlanır. Söz ve hareketler birbirini tamamlar. Seyirci ile oyuncu bir bütün haline gelir. Bu bakımdan edebî türler arasında tiyatro, en canlı ve hayata en yakın olan sanattır.
Tiyatro ve Bölümleri
Tiyatro eserleri roman ve hikaye de olduğu gibi üç ana bölümden oluşur. Gelin bunları sıralayalım; 1.Serim, 2.düğüm ve 3.çözüm.
1. Serim (giriş): Tiyatronun baş bölümü olur. Bu bölümde olay ve olayla ilgili kişiler, karakterler kısaca ele alınarak tanıtılır. Ana konu izleyiciye yansıtılır.
2.Düğüm (gelişme): Tiyatronun orta kısmında olan bölümdür. Bu bölümde olayda yer alan karakterler çatışır ve çatışma izleyicide merak uyandırmaya başlar.
3.Çözüm (sonuç): Çözüm ise tiyatronun son bölümüdür. Olay ya da olayların bir sonuca ulaşması, izleyicinin kafasında oluşan soruların yanıtlarını bulmasıyla gerçekleşir. Son bölümde sahnede yaşanan olay bir sonuca bağlanarak perde kapanır.
Tiyatro Tarihi
Tiyatronun kökenine baktığımız zaman, insanlarınyaşanan doğa olaylarını kendi beden hareketleriyle özdeşleştirmeye dayandığı söylenebilir. Geçmiş tarihe baktığımızda ise Mısır ve Sümer gibi eski uygarlıklara kadar giden tiyatro, özellikle Eski Yunan’da gelişerek çeşitlilik göstermiştir.
Tiyatro Oyunları
Tanzimat dönemine kadar olan aralıkta Orta oyunu ve Meddah, Karagöz, köy seyirlik gibi oyunlar tiyatronun yerini almıştır. Sonrasında Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı eseri, Batılı anlamda tiyatronun edebiyatımızdaki ilk örneği kabul edilmiştir. Şinasi’den sonra, Ahmet Mithat Efendi, Nâmık Kemâl,Abdülhak Hamidve Recaizade Mahmut Ekrem gibi yazarlar tiyatro türü üzerinemetinleri kaleme almaya başlamıştır.
Tiyatro Türleri
Tiyatro metinleri yazılırken konunun işleniş biçimlerine göre 3 bölüme ayrılır. Bunlar;dram, komedi ve trajedi’dir. Dramda; hem acıklı hem de komik olaylar aynı oyun içinde bulunur.Konusu günlük hayattan veya tarihin herhangi bir döneminden seçilebilir.Komedide;izleyiciyi güldürerek eğitmek amaçlanır. Konusu genellikle sosyal ve günlük hayattan seçilir. Trajedide;seyirciyeacıma ve korku hissiyatı uyandırılarak kişinin kötü duygularından arınmasını hedefler. Konusu genellikle seçilmiş kişilerin hayatlarından ya da mitolojiden yola çıkılarakbelirlenir.
Gelin şimdi bir de Tiyatronun Yapı Unsurlarına bakalım.
- Dramatik Yapı: Tiyatro metinlerinde olan olay örgüsünün adı dramatik yapıolarak kabul edilir. Yani metinde yer alan kişilerin birbirleriyle olan çatışmaları ile ortaya çıkan duruma Dramatik Yapı denir.
- Yer (Mekân): Tiyatro oyunlarda olayların gerçekleştiği mekân tiyatro sahnesinde belirli dekorlar ile canlandırılır.
- Zaman: Tiyatroda sahnelenen olayların geçtiği zaman dilimlerinin tamamı sahnede yansıtılamadığı için zaman aralıkları “üç yıl sonra” veya “dört yıl önce” gibi ifadelerle aktarılır.
- Çatışma: Bir tiyatro oyununda, belirli karşıtlık durumlarından kaynaklanan olaylar “çatışma” olarak adlandırılır. Çatışma sırasında kişinin kendisi, bir başkasıyla, toplumla veya doğa ile bir zıtlaşmaya gider. Bu durum ile izleyicide merak duygusu uyandırarak oyunun akıcılığını sağlayan bir yapı unsuru olur.
Tiyatroda Anlatım ve Dil
Tüm tiyatro eserlerinde anlatım baştan sona karşılıklı konuşma olarak geçer. Betimlemeler dekor, yer, karakter tasvirlerinin yapıldığı perdenin başlarında yapılır. Karşılıklı konuşmaların olduğu diyalogların arasında parantez içinde kısa olacak şekilde betimleme yapılır. Yapılacak olan açıklamalar ve tartışmalar sahnede olacak kişilerin konuşmalarının içine yerleştirilir.
Tiyatro eserlerinin yazımı sırasında diğer yazı türleri de kullanılır. Öykü ve romanlar tiyatro eseri gibi yeniden yazılarak sahnelenebilir. Anı, mektup, günlük gibi yazı türlerinden biriyle yazılabileceği gibi, hepsi karıştırılarak da bir metin ortaya çıkarılabilir.
Laf cambazlığının yanı sıra sahne tekniklerinin de bilinmesi gerekir tiyatro eserini yazabilmek için. Çünkü; hareket ile sözün uyumlu olması önemli bir noktadır. Yazar yalnız toplumu ve olayları gözlemlemez, aynı zamanda güncel tiyatro dünyasını da gözler. Eserini yazarken sahne olanaklarını göz önünde bulundurur ve ona uygun olarak yazar. Tiyatro eseri yazmanın bir iki teknik genel bilgi dışında çok fazla kuralı da yoktur aslında. Günümüzde yazarlar kendi kurallarını koyar. Yalnız, bir tiyatro yazarı oyun için yazdığı tiplemeleri gerçeğe uygun bir biçimde yapmalıdır.
Geleneksel Türk Tiyatrosu
Yüzyıllar boyunca süre gelen ve direk Türk kültürüne ait bir ürünü olduğu için “Geleneksel Oyunlar” başlığı altında toplanan ‘Halk Tiyatrosu’ türlerini sıralayacak olursak;
Karagöz
-Orta Oyunu
-Meddah
-Köy Seyirlik Oyunları
Saydığımız bu oyunların hemen hemen hepsinin temel amacı güldürüye dayalıdır. Her zaman için amaç; güldürerek eğlendirmek ve yine güldürürken eğitmektir. Bu sebeple tiyatro oyunların sonunda genel olarak “kıssadan hisse” çıkarılır, yani anlatılan olaydan verilmek istenen ders belirtilir. Başka bir şekilde söyleyecek olursak, bireysel ve toplumsal olan yanlışları alay konusu ederek seyirciyi iyi ve doğru yönde eğitmek planlanır.
Bu oyunların önceden hazırlanmış, ezberlenmesi gereken belli metinleri yoktur esasında. Hemen hemen hepsi yüzyıllardır süre gelen sözlü geleneğin bir ürünüdür. Her bir oyunun konusu ve aktarılan olayların gelişim doğrultusu bellidir. Oynayan oyuncular, olayın gidişine göre belli yerlerde söylenmesi gereken kalıp cümleler dışında o an akıllarına ne geliyorsa söyleyebilirler.
