Artikülasyon (Sesletim) havanın ses tellerinde geçerek damak, dil, dudak, burun ve dişler hardımı ile şekillendirilerek ses, hece ve kelimeler halinde şekillenmesidir. Artikülasyon (Sesletim) bozukluğu olan kişiler kelimeleri heceleri ve sesleri oluşturmakta zorluk çeker ve konuşma anlaşılırlığını düşürür.
Artikülasyon Bozukluğu Nedir
Bir çeşit konuşma bozukluğu olan Artikülasyon (Sesletim), yanlış ifade edilen, konuşma seslerine verilen isimdir. Örneğin bi çocuğun “mor” kelimesi yerine “moy”, “su” kelimesi yerine “du” demesi bir Artikülasyon bozukluğudur.
Özellikle 8 yaşından küçük çocukların konuşmakta güçlük çekmesi normaldir. Öğrenmeye başladığı andan itibaren sesletim bozukluğu yaşaması konuşmayı öğrenmesinin bir parçasıdır. Ancak 8 yaşından büyük çocukların ve yetişkinlerin konuşmakta çektiği sorunların farklı sebepleri olabilir. Yanlış öğrenme ve fiziksel durumlar da “Artikülasyon” bozukluğuna sebep olabilir fakat durum dahada ciddi olabilir işte Artikülasyon (Sesletim) bozukluğuna sebep olan bazı durumlar;
Artikülasyon (Sesletim) Bozukluğu Nedenleri
- Zihinsel engel
- Dil bağının dil ucuna fazla yakın olması
- Yanlış öğrenme
- İşitme engeli
- Motor bozukluklar (apraksi/ dizartri)
- Çevrenin pekiştirmesi
- Burunda et olması
- Zayıf taklit yeteneği
- Anatomik-fizyolojik yetersizlikler
- Ağız-yüz bozuklukları (dudak – damak yarığı, diş anomalileri gibi)
Artikülasyon Bozukluğu Belirtileri Nelerdir
Artikülasyon bozukluğu temelde 4 belirti ile izah edilebilir. Bu 4 belirti “Çarpıtma” “Ekleme” “Yerine koyma” “Atlama” olarak başlıklara ayrılırlar.
Çarpıtma: Kişinin çıkardığı kelimeler tam olarak doğru olmasada gerçeğine yakın bir ifadesi vardır. Örneğin “Ekmek” kelimesi yerine “Eppek” demesi.
Ekleme: Kişinin söylemek istediği kelimeyi söylerken fazladan harfler ekleyerek söylemesine ekleme denir Örneğin “Pilav” yerine “Pilyav” demesi.
Yerine koyma: Kişinin söylemeye çalıştığı kelimede bazı harflerin yerine başka harfler koymasına yerine koyma denilir. Örneğin “Ketçap” kelimesi yerine “Kepçap” demesi.
Atlama: Kişinin söylediği kelimede bazı harleri atlayarak veya unutarak söylemesine atlama denir. Örneğin “Televizyon” kelimesi yerine “Telezon” demesi.
Artikülasyon Bozukluğunun Tedavisi Nasıl Yapılır
Diğer konuşma bozuklukları gibi ses bozukluklarında da konuşma terapisi aile ve aile danışmanlığı gibi yöntemlere başvurulur fakat ses bozukluğu tedavisi yoğun emek ve sabır gerektirir.
Başlangıç olarak tanımlama yapılır. Tanımın doğru olduğuna karar verildikten sonra nedenler araştırılır. İlk aşama olarak konuşma bozukluğu olan çocuğun çıkardığı bozuk sesler çocuğa fark ettirilerek bu sorunu yenmek istemesi sağlanır. Bu aşamada çocuğun bu problemi yenmek istemesi en önemli faktörlerden bir tanesidir. Terapilerde çocuğun yanlış çıkardığı ses ve sesin doğrusunun çocuğa dinletilerek doğru ile yanlışı ayırt edilmesi sağlanır. Bir sonraki aşamada çocuğun yanlış sesleri düzeltmesi için çalışmalar yapılır. Üçüncu aşama olarak çocuğa çıkardığı sesleri nasıl düzelteceği öğretilir. Bu aşamada işitme eğitimi büyük rol oynar ve çocuğa iyi bir dinleme alışkanlığı kazandırılır. Bunun en büyük sebebi ise çocuğun yanlış çıkardığı sesleri defalarca duymuş ve hatalı olan kelimeler yerine doğru olan kelimeleri işitme merkezine iyice yerleştirilmesidir. Bu işlemler farklı yollarla yapılabilir örneğin taklit, fontatik seslenme, uyarı ve doğru seslenme ile çocuğa yanlışları gösterilir.
Çıkardığı yanlış ses birden fazla ise çocuğa dudak ve dil hareketleri öğretilerek önce kolay sesler ele alınır. Tedavinin bir sonraki aşamasında çocuğa doğru çıkardığı sözlükleri cümle içinde kullandırarak önce sesin kelime içerisinde rahat kullanımı ardından cümle içindeki doğru kullanımı öğretilir.
Ses buzukluklarında işitme kaybı olan çocuklar ise ağırlıklı dudaktan okuma çalışmaları ile tedavi görürler. Dudaktan okuma kişinin söylediği sözcükleri yüz ve ağız hareketleri ile anlama işidir. Özellikle orta ve ağır işitme kaybı olan hastalarda bu teknik kullanılarak tedavi uygulanır. Türkçe’de seslerin yarısı kadarı dudak hareketi ile çıkarılır bu sebeple dudak okuma önemli iştir ve 3 yaşından büyük çocuklarda bu teknik kullanılarbilir.
Doğru ses çıkarma için konuşma organları çok önemlidir süreç boyunca çocuğun konuşma organlarını doğru kontrol kullanması amaçlı bir çok egzersiz yapılır örneğin nefes, dil, gırtlak, yanak egzersizleri gibi.
İşitme kaybının ağır olması kişinin konuşma yatisi kazanamayacağı anlamına gelmediği bilinmelidir ve aşamada terapist işitme kalıntısını en iyi şekilde tespit ederek bulduğu kalıntıdan yoğunlaşarak tedaviye başlamalıdır. Süreçte motivasyon önemli bir etken olduğu için çocuğun geliştirdiği ve doğru çıkarttığı sesler beden dili şekillerinde ödüllendirilmelidir.
Ses yetenekleri gelişiminde dolaylı anlamları yorumlama, sıra bekleme ve sosyal iletişim için olan bazı kurallar çok önemlidir ve bunlara deyinilmesi gerekir. Aynı şekilde sözel olmayan hareketsel ifadelerde sözel ifadeler kadar önemlidir. Örneğin kişi kendine yapılan şakayı çözümleyip anladığını belirtir ifadeler takınabilmelidir.
Tedavi ve tedavi çeşitlerinin tamamında esas amaç çocuğun duygu ve düşüncelerini başkalarına ifade edebilir hale gelmesi ve iletişim kuduğu kişiyi dil, dudaktan okuma ve mimiklerden yardım alma gibi tekniklerle anlayabilir hale gelmesidir.
Artikülasyon Çalışmaları
Konuşma çağına gelmiş her çocuğun öncelikle konuşma organlarının gelişmiş olması gerekiyor, eğer çocuğun konuşma organları yeteri gelişmişliğe erişmişse öncelikli olarak dudak seslerinden başlanarak egzersizler yapılabilir;
P Sesi: Öncelikle dudaklar sıkıca kapatılır ve nefes tutulur daha sonra bir anda tuttuğumuz nefesi dışarı veririz bu yaptığımız hareket çocuğun “P” harfini daha rahat söylemesini öğretebilir örneğin bu egzersizi yaparken peçete kullanabilirsiniz. Peçeteyi açın p diye hava verin çocuk peçetenin hareketini görecektir aynı şeyi çocuğun yapmasını sağlayın birlikte taklit edin . Kendi avuç içinizde ve çocuğun avuç içinde p sesini sert bir şekilde hava olarak çocuğa hissettirin. Konuşma yeterliliğinin yanında doğru yaptığını çocuğa hissettirmeniz çocuk için daha verimli olacaktır.
P ve B Harfi: P ve B harfleri söyleniş biçimine bakılırsa benzer harflerdir eğer çocuğun bunları ayırt etmesini istiyorsanız tebeşir tozlarından yararlanın. Kağıt üzerindeki tebeşir tozlarını sert bir p yaparak uçurun b sesinde böyle olmayacaktır tebeşir tozları sabit kalacaktır b ve p sesi karışırsa bu şekilde ayırt ettirebilirsiniz.
M Sesi: Bu ses için çocuğun baş ve işaret parmaklarını tutun burun deliklerinizin üzerine koyun ve mee diye ses verin bunu çokça tekrar ettirin devam ettirdiğiniz egzersizler ile çocuğunuz kolayca “M” sesini öğrenebilir.
V Sesi: Kaliteli bir egzersiz için öncelikli olarak sizin modellik yapmanız gerekiyor. V sesini çıkartmak için üst dişlerinizle alt dudağınızı ısırma hareketi yapın, üst dişleriniz alt dudağa değsin alt dudak bastırıldığında v sesi çıkartmayı çocuğunuza öğretebilirsiniz. Ayrıca egzersizler sırasında ayna kullanmanız çocuğunuz için daha verimli olur.
Z Sesi: Bu sesi çıkarabilmek için çocuğunuza arı takliti yaprak titreşimi hissettirebilirsiniz.
H Sesi: Dudakların açık konumdayken ayna karşısına geçip nefes alabilirsiniz nefes verdiğinizde aynanın buğulaştığını göreceksiniz.
O Sesi: Yanaklarınıza iki avcunuzla bastırarak çocuğunuza da aynı şeyi yaptırırsanız çıkardığınız ses zamanla O sesine daha çok benzeyecektir.
U Sesi: Bu sesi çıkarmak için yapmanız gereken en iyi egzersiz çocuğun iki elini tutarak kendi yüzünüzde yanaklarınızın çeneye yakın bölümüne hafifçe bastırmanız ve işaret parmaklar çene alt kemiğinin altına gelecek şekilde konumlandırdıktan sonra sesi çıkarmanızdır.
T Sesi: Fiziksel olarak fark edilmesi ve taklit edilmesi en kolay seslerden birisi T sesidir. Egzersiz olarak elinizin üst tarafını kullanın ve çocuğun elini tutun ardından çocuğun elinin üstüne t sesini t t diye hissettirin. Bu egzersizi cocuğa küçük kağıt parçalarını tükürterekte yapabilirsiniz.
S Sesi: Bu sesi öğretmek için yılan takliti yapabilirsiniz ancak sesi çıkartırken alt ve üst dişlerin arasından hava çıktığını çocuğa hissettirmeniz gerekiyor.
I Sesi: Bu ses için dudak yerine çene egzersizi yapılması gerekmektedir. ağzı açıp kapama,ağız açıkken çeneyi aşağı yukarı hareket ettirme gibi,çiğneme hareketi yapmanız yada çocuğa sert sakız çiğnetmeniz bu sesi çıkarmasına yardım edecektir.
K ve G Sesleri: Bu sesler için gırtlak egzersizleri yapmanız gerekmektedir. Örneğin ılık su ile gargara yaptırmanız titreşimin gırtlaktan gelmesi gerektiğini çocuğa öğretir.
Egzersizlerin ne kadar fazla olduğundan çok sıkılmadan ve pes etmeden ne kadar devam ettirmeniz çocuğunuzun gelişimi için daha faydalı olacaktır. Egzersizleri yeterince yaptığınızı ve hala daha faydalı olmadığını düşünüyorsanız başka egzersiz denemeleri ile devam edebilirsiniz.